TÜRK EDEBİYATININ DÖNEMLERİ

Geçiş Dönemi

Geçiş Dönemi Türk edebiyatı, ilk İslami eserlerin meydana geldiği yüzyıla ilişkindir. Bu yüzyılda edebiyatın her alanında ikilik göze çarpmaktadır. Bu ikilik, geçiş döneminin en önemli ayırt edici niteliklerinden biridir. Türklerin Müslüman olduğu yüzyıl olan 10.yüzyıl ile Divan edebiyatının başlangıcı olan 13.yüzyıl arasında İslamiyet’in etkisinde kalınarak geçiş dönemi ürünleri verilmiştir. Geçiş dönemi Türk edebiyatında, İslamiyet’in, Arap ve Fars kültürünün etkisi görülürken bir yandan da eski Türk edebiyatı geleneği sürdürülmektedir.

Geçiş Dönemi Yapıtlarının Genel Özellikleri:

Arapça ve Farsça etkili olmuştur.
Arap nazım biçimleri kullanılmıştır.
Aruz ölçüsü edebiyatımıza girmiştir.
Hakaniye Lehçesi kullanılmıştır.
Şiirlerde, hem millî nazım birimi olan dörtlük, hem de yeni şiirin nazım birimi olan beyit kullanılmıştır.
Bu geçiş dönemine ait en önemli eserler şunlardır:

a) Divan-ı Lügat' it Türk (Türk Dilinin İlk Sözlüğü) (1072-1074)

1)11.yy.da Kaşgarlı Mahmut yazmıştır.
2)Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla ve Arapça olarak yazılmıştır.
3)Sonunda harita vardır.
4)Türkçenin ilk sözlüğü ve dilbilgisi kitabıdır.
5)Türklere ait gelenek göreneklerden ve tarihinden bahsettiği için bir ansiklopedi özelliği taşımaktadır.
6)Kitapta 7500 kelimenin Arapça karşılığı verilmiş olup ayrıca halk şiirleri, atasözleri, deyimler kullanılmıştır.
7)Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır.
8)7500 Türkçe kelimenin Arapça karşılığı verilmiştir.
9)Kaşgarlı Mahmud eserinde şu sözle böyle bir sözlüğü yazmaktaki amacını dile getirmiştir:

"Türk dili ile Arap dilinin atbaşı beraber yürüdükleri bilinsin diye Halil'in Kitabü'l-Ayn'ında yaptığı gibi, kullanılmakta olan kelimelerle bırakılmış bulunan kelimeleri bu kitapta birlikte yazmak, ara sıra gönlüme doğar dururdu......".

b) Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi) (1069- 1070)

1)11.yy.da Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır.
2)Türk edebiyatının ilk siyasetnamesidir.
3)Öğretici bir nitelik taşımaktadır(Didaktik). Tapgaç Buğra Han'a sunulmuştur.
4)Devletin nasıl yönetilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
5)Hakaniye (Doğu) Türkçesi ile yazılmıştır.
6)İlk arap alfabeli eserdir.
7)Eserde öğütler; devlet, akıl saadet, adalet sembolleriyle verilmiştir.
8)İslamiyette ilk eserdir.
9) Aruz ölçüsüyle yazılmış ilk mesnevidir.
10)İlk alegoik eserdir.
11) Eserde 173 de dörtlük vardır.
12)Bilinen üç nüshası, bugün Fergana, Viyana ve Mısır'da bulunmaktadır.
13)Kutadgu Bilig "mutluluk veren bilgi", "hükümet olma bilgisi" gibi anlamlara gelir.

Kutadgu Bilig'deki kahramanların temsil ettikleri değerler:

Küntogdı hükümdardır ve hukuku/adaleti temsil eder;

Aytoldı vezirdir ve saadeti/devleti temsil eder;

Aytoldı vezirdir ve saadeti/devleti temsil eder;

Odgurmış ise akibeti/kanaati temsil eder.

c) Divan-ı Hikmet

1)12.yy.da Hoca Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır.
2)İlahi aşk kavramı ilk defa bu eserde kullanılmıştır.
3)Yesevi tarikatının esasları ve dinin temel öğretileri anlatılmıştır.
4)Hece ölçüsüyle halk dili kullanılmıştır.
5)Cennet,Cehennem ve şeytan gibi konular işlenmiştir.
6)Ahmet Yesevinin şiirlerine "Hikmet" denir.
7)144 hikmet ve 1 münacaat'tan oluşur.
8)Didaktiktir ve manzum bir eserdir.
9) Sade ve yalın bir dil kullanılmıştır.

d) Atabet'ül Hakayık (Hakikatlerin Eşiği)

1)12.yy.da Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır.
2)Eserde ahlakın önemi ve yolları üzerinde durulmuştur.
3)Beyit ve dörtlükler bir arada kullanılmıştır.
4)Dolayısıyla aruz ve hece ölçüsü birlikte kullanılmıştır.
5)Ahlaki öğütler veren didaktik bir eserdir.
6)Dini içerikli ilk eserdir.